Vượt qua 4 cuộc khủng hoảng lớn

Nhìn lại chặng đường đổi mới gần 40 năm qua thì thấy, Việt Nam đã gặp 4 cuộc khủng hoảng lớn và đều đã vượt qua một cách ngoạn mục.

Cuộc khủng hoảng lớn nhất là khủng hoảng kinh tế xã hội, tiềm ẩn từ cuối thập kỷ 90 của thế kỷ trước do hệ quả của cuộc chiến tranh kéo dài, bao vây cấm vận, cơ chế kế hoạch hóa tập trung bao cấp, bị hụt hẫng về đầu tư, thị trường do sự đổ vỡ của các nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu..., khiến tăng trưởng kinh tế rất thấp (thời kỳ 1977-1980 chỉ tăng 0,4%/năm, trong đó các năm 1979, 1980 còn bị giảm; thời kỳ 1977- 1990 chỉ tăng 3,97%/năm). GDP bình quân đầu người tính bằng USD thời kỳ này ở mức thấp, trong đó năm 1988 “rơi xuống đáy” 86 USD - nằm trong các nước thấp nhất thế giới, thấp hơn cả Lào (142 USD), Campuchia (222 USD) trong khu vực. Lạm phát “phi mã” với mức 2- 3 chữ số. Nền kinh tế bị thiếu hụt lớn, trong đó nhiều mặt hàng thiết yếu như lương thực, thực phẩm, nguyên nhiên vật liệu còn có mức thiếu hụt hơn. Tỷ lệ thất nghiệp cao, có năm lên đến 13%,… Tuy nhiên, nhờ mạnh dạn đổi mới, mở cửa hội nhập, đến năm 1993 Việt Nam đã cơ bản ra khỏi cuộc khủng hoảng kinh tế xã hội, bước vào thời kỳ ổn định, phát triển và chuyển sang thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Cuộc khủng hoảng thứ hai diễn ra vào năm 1997-1998. Lúc này Việt Nam vừa mới cơ bản thoát khỏi cuộc khủng hoảng kinh tế xã hội và bao cây cấm vận, bình thường hóa quan hệ ngoại giao với Hoa Kỳ và các nước trong khu vực Đông Nam Á. Cuộc khủng hoảng này đã tác động không nhỏ tới Việt Nam khi tỷ giá so sánh với năm trước tăng cao (của 1997 tăng 14,2%, của 1998 tăng 9,6%). Tăng trưởng GDP nếu đang ở mức 8-9% trong các năm trước, thì năm 1998 chỉ còn tăng 5,76%; đến năm 1999 còn 4,77%. Đầu tư trực tiếp nước ngoài đăng ký mới nếu năm 1996 đạt 9.655 triệu USD, thì năm 1997 còn 5.956 triệu USD, năm 1998 còn 4.873 triệu USD, năm 1999 còn 2.283 triệu USD. CPI bình quân năm, nếu 1995 tăng 17,8%, năm 1996 còn 5,7%, năm 1997 còn 3,2%, thì năm 1998 tăng lên 7,7%. Nhập siêu nếu từ 1989-1993 còn ở mức dưới 1 tỷ USD, thì từ năm 1996 đã ở mức cao (1996 là 3.888 triệu USD, năm 1997 là 2.407 triệu USD, năm 1998 là 2.139 triệu USD)… Dù vậy, Việt Nam không bị rơi vào vòng xoáy của cuộc khủng hoảng do đồng tiền của Việt Nam chưa chuyển đổi trực tiếp; kinh tế thực chiếm tỷ trọng cao, lại có “thùng gạo”, “thùng dầu” đang xuất khẩu lớn; kinh tế dịch vụ chưa phát triển, dư nợ tín dụng/GDP còn ở mức thấp; môi trường kinh doanh có sự cải thiện, nhất là việc ký Hiệp định Thương mại song phương với Hoa Kỳ,… đã giúp Việt Nam vượt qua cuộc khủng hoảng này.

Cuộc khủng hoảng thứ ba là ảnh hưởng từ cuộc khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu, xuất phát từ Hoa Kỳ vào cuối năm 2008, rồi lan đến hầu hết các nước và vùng lãnh thổ trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Theo đó, tốc độ tăng GDP của Việt Nam nếu trong thời kỳ 2002-2007 ở mức cao (trên 7%/năm), thì năm 2008 còn 6,31%; năm 2009 còn 5,32%; năm 2012 còn 5,25%; năm 2013 là 5,42%; năm 2014 còn 5,98%). CPI bình quân từ 2004-2007 mới ở mức trên dưới 8%, thì năm 2008 tăng lên mức 22,97%; năm 2010 tăng 9,19%; năm 2011 tăng 18,58%; năm 2012 tăng 9,21%. Nhập siêu hàng hóa nếu từ 2006 trở về trước ở mức dưới 5,1 tỷ USD thì từ 2007 đến 2011 đã tăng lên mức trên 13,4 tỷ USD/năm. Nhập siêu dịch vụ nếu từ năm 2008 trở về trước còn ở mức dưới 1 tỷ USD, thì từ năm 2009 đến 2015 đã lên đến 2,95 tỷ USD/năm. Dự trữ quốc tế của Việt Nam, nếu năm 2007, 2008 đạt gần 23,9 tỷ USD, thì năm 2009 còn dưới 16,5 tỷ USD; năm 2010 còn dưới 12,5 tỷ USD. Tác động của cuộc khủng hoảng đối với Việt Nam tuy muộn hơn, nhưng lại kéo dài hơn so với nhiều nước và vùng lãnh thổ khác. Tuy nhiên, Việt Nam không bị cuốn vào vòng xoáy cuộc khủng hoảng này, vì Việt Nam có tỷ trọng kinh tế thực (gồm nông, lâm nghiệp- thủy sản và công nghiệp-xây dựng) cao hơn của kinh tế dịch vụ (2007 là 61-62% so với 39- 39%), mà kinh tế thực thường bị tác động chậm hơn. Trên thực tế, quy mô kinh tế Việt Nam đạt khá, tổng GDP đã đạt trên 89,5 tỷ USD, GDP bình quân đầu người 2008 đạt 1.111 USD-ra khỏi nhóm nước có thu nhập thấp, chuyển sang nhóm nước có thu nhập trung bình (thấp). Đây là một chuyển dịch vị thế quan trọng và là tiền đề có sức hấp dẫn đối với các nhà đầu tư, doanh nhân nước ngoài và trong nước trên con đường phát triển,…

Cuộc khủng hoảng lớn thứ tư là cuộc khủng hoảng kinh tế theo chu kỳ kỹ thuật (khoảng 10 năm một phần), lại xảy ra cộng hưởng với tác động của đại dịch Covid-19 vào năm 2020, bùng phát vào năm 2021 trên toàn thế giới. Cuộc khủng hoảng “kép” này đã khiến tăng trưởng kinh tế toàn cầu bị suy thoái. Tổng GDP toàn cầu nếu năm 2019 đạt 87.645 tỷ USD, thì năm 2020 giảm xuống còn 85.106 nghìn, giảm 2,9%, hay giảm 2.539 tỷ USD. Việt Nam tuy không trực tiếp rơi vào vòng xoáy suy thoái nhưng tăng trưởng kinh tế cũng bị suy giảm, với tốc độ tăng rơi xuống đáy trong nhiều năm (năm 2020 tăng 2,87%, năm 2021 tăng 2,56%). Lạm phát của nhiều nền kinh tế tăng lên ở mức cao nhất trong 30-40 năm qua, cao gấp khoảng 4 lần mức định hướng, gây ra tình trạng “nhập khẩu lạm phát” của nhiều nước khác, trong đó có Việt Nam. Số lao động đang làm việc của Việt Nam nếu năm 2019 đạt 54.659,2 nghìn người, thì năm 2020 còn 53.609,6 nghìn người, giảm 1,08%, năm 2021 còn 49.072 nghìn người, giảm 8,46% so với 2020, giảm 10,2% so với 2019, hay giảm 5.587,2 nghìn người. Tỷ lệ thất nghiệp tăng từ 2,17% (2019) lên 2,48% năm 2020, lên 3,2% năm 2021. Tỷ lệ thiếu việc làm tăng tương ứng từ 1,5% lên 2,52% và 3,1%... Nhưng với nhiều giải pháp trong việc phòng chống Covid-19 và hỗ trợ phát triển, nên tăng trưởng kinh tế của Việt Nam vẫn nằm trong top ít nền kinh tế trên thế giới đạt dấu dương; lạm phát tiếp tục được kiểm soát theo mục tiêu; xuất siêu tăng và đạt quy mô lớn nhất từ trước đến nay; tỷ lệ thất nghiệp và thiếu việc làm giảm,…

Vị thế được cải thiện

Không những vượt qua các cuộc khủng hoảng lớn, mà Việt Nam đã cải thiện được vị thế trong khu vực và trên thế giới.

Trước hết là quy mô tổng GDP tính bằng USD theo tỷ giá hối đoái. Tổng GDP của Việt Nam vào năm 2008 đạt 89,6 tỷ USD, chiếm 1,48% tổng GDP toàn cầu, đứng thứ 6/11 Đông Nam Á, thứ 19/49 châu Á, thứ 59/185 trên thế giới, thì đến năm 2021 đạt 366,5 tỷ USD, chiếm gần 3,8%, đứng thứ 6/11 Đông Nam Á (quy mô đã tiến sát hơn với Malaysia, Philippine, Singapore), thứ 17/41 châu Á, thứ 42/118 thế giới, tăng 2 bậc ở châu Á, tăng 17 bậc trên thế giới. Vào năm 2023, GDP của Việt Nam ước đạt 430 tỷ USD; năm 2024, căn cứ vào kết quả của quý I (tăng 5,66%), ước tính cả năm sẽ tăng trên 6,5% (vượt mục tiêu tăng 6- 6,5%), thì GDP tính theo giá thực tế bằng VND sẽ tăng khoảng 10% so với 2023. Giả thiết giá USD ở Việt Nam tăng 2% (năm 2023 tăng 1,86%), thì tổng GDP tính bằng USD theo tỷ giá hối đoái năm 2024 sẽ tăng 7,84% so với 2023, hay đạt 463,7 tỷ USD và năm 2025 sẽ đạt khoảng 500 tỷ USD. Theo đó, thứ bậc về tổng GDP đến năm 2024 và 2025 sẽ đạt cao hơn.

Với chỉ số quan trọng nhất là GDP bình quân đầu người tính bằng USD theo tỷ giá hối đoái thì năm 2023 Việt Nam đạt 3.720 USD, đứng thứ 6 khu vực, thứ 23 châu Á, (tăng 7 bậc), thứ 85 thế giới (tăng 6 bậc). Với giả thiết, dân số bình quân năm 2024 tăng 0,84% so với 2023 (năm 2023 cũng tăng 0,84% so với 2022), thì dân số bình quân năm 2025 sẽ đạt 101,14 triệu người. Khi đó, GDP bình quân đầu người tính bằng USD năm 2024 sẽ đạt 4.580 USD. Năm 2025 được ước tính tương tự và sẽ đạt 4.940 USD. Theo đó, Việt Nam sẽ ra khỏi nhóm thu nhập trung bình (thấp), chuyển lên nhóm nước thu nhập trung bình.

Lạm phát năm 2023 là năm thứ 9 liên tục kiểm soát theo mục tiêu. Với tốc độ tăng trong quý I/2024 là cơ sở để cả năm cũng sẽ thấp hơn mục tiêu (4-4,5%) và sẽ là năm thứ 10 liên tục kiểm soát theo mục tiêu.

Ngoài ra, năm 2023 là năm thứ 8 Việt Nam liên tiếp xuất siêu với mức kỷ lục trên 28 tỷ USD. Với kết quả xuất siêu lên đến trên 8 tỷ USD trong quý I/2024 thì khả năng cả năm sẽ tiếp tục xuất siêu năm thứ 9 liên tiếp với quy mô lớn.

Phương Ngọc Minh